Ισραήλ – Ιράν: Ανατροπή ή πόλεμος; Το διακύβευμα πίσω από τη σύγκρουση

Οι συνεχόμενες ισραηλινές επιθέσεις σε βάθος ιρανικού εδάφους, τα σκληρά αντίποινα της Τεχεράνης, οι εσωτερικές ρωγμές στο καθεστώς των αγιατολάχ και η στροφή της Ουάσιγκτον υπό την ηγεσία του Ντόναλντ Τραμπ, συνθέτουν μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα για τη Μέση Ανατολή. Το ερώτημα που επανέρχεται είναι διπλό: οδεύουμε προς μια γενικευμένη περιφερειακή σύρραξη ή προς μια σταδιακή ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος στην Τεχεράνη; Η ρητορική του Μπενιαμίν Νετανιάχου αφήνει πλέον ελάχιστα περιθώρια αμφιβολιών. Η ισραηλινή ηγεσία διαχωρίζει τον ιρανικό λαό από το θεοκρατικό καθεστώς και καλεί ανοικτά τους πολίτες να εκμεταλλευτούν τη «στιγμή αλλαγής». Η επιχείρηση «Rising Lion», με την εκτεταμένη καταστροφή στρατιωτικών και πυρηνικών υποδομών του Ιράν, δεν αποτελεί απλώς μια πράξη ανάσχεσης. Αντικατοπτρίζει μια πιο βαθιά επιδίωξη: την αποδόμηση των δομών των Φρουρών της Επανάστασης και την πρόκληση συστημικού σοκ που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσωτερική κατάρρευση. Ο αναλυτής Τζόναθαν Πανίκοφ του Atlantic Council σημειώνει πως οι επιθέσεις σε κρίσιμες διοικητικές δομές δείχνουν ότι η τακτική στόχευση δεν περιορίζεται στην αποτροπή, αλλά αποσκοπεί στη διαρραγή του εσωτερικού μηχανισμού εξουσίας.

Η νέα στρατηγική Τραμπ: «Μέγιστη πίεση» και ελεγχόμενη αποσταθεροποίηση

Η δεύτερη προεδρική θητεία του Ντόναλντ Τραμπ αναβιώνει τη στρατηγική της «μέγιστης πίεσης» απέναντι στην Τεχεράνη. Οι διπλωματικές γέφυρες έχουν καεί και συζητείται πλέον ανοιχτά η δυνατότητα προληπτικής στρατιωτικής επέμβασης για την καταστροφή υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων. Στο επιτελείο Τραμπ κυριαρχεί η εκτίμηση ότι το ιρανικό καθεστώς βρίσκεται σε ιστορική αδυναμία, τόσο εξαιτίας της οικονομικής κατάρρευσης όσο και λόγω της κοινωνικής αποσύνθεσης. Αξιωματούχοι της Ουάσιγκτον δεν αποκλείουν ένα σενάριο «ελεγχόμενης κατάρρευσης», στο οποίο η εξωτερική στρατιωτική πίεση θα πυροδοτήσει μια εσωτερική επανάσταση — ιδίως από τις νεότερες γενιές που απαιτούν ριζικές αλλαγές.

Κίνδυνοι από μια πιθανή κατάρρευση: Φρουροκρατία και εσωτερικό χάος

Η πιθανότητα ανατροπής του θεοκρατικού καθεστώτος προκαλεί ελπίδες αλλά και έντονες ανησυχίες. Αναλυτές προειδοποιούν ότι στην περίπτωση αιφνίδιας κατάρρευσης, η εξουσία μπορεί να περάσει στα χέρια των Φρουρών της Επανάστασης — το πιο σκληροπυρηνικό, στρατιωτικό και αντιδυτικό τμήμα του καθεστώτος. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα συνιστούσε διολίσθηση σε ακόμα μεγαλύτερο αυταρχισμό, με εσωτερική βία και εξωτερικές επιθετικές πρωτοβουλίες. Η αμερικανική στρατηγική κοινότητα διχάζεται. Κάποιοι θεωρούν ότι μια προσεκτικά συγχρονισμένη πίεση θα επιταχύνει την αλλαγή. Άλλοι φοβούνται πως η κατάρρευση θα είναι άτακτη, με εμφύλιες συγκρούσεις, απώλεια ελέγχου στα πυρηνικά και βαθιά αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν δεν είναι Ιράκ ή Λιβύη. Η γεωπολιτική του θέση, το μέγεθος και η στρατιωτική του ισχύς το καθιστούν έναν πολύ πιο περίπλοκο και επικίνδυνο στόχο. Παράλληλα, η αποσταθεροποίηση ενδέχεται να ωθήσει την Τεχεράνη να επισπεύσει το πυρηνικό της πρόγραμμα ως έσχατο μέσο αποτροπής. Η Ισλαμική Δημοκρατία δεν υπήρξε ποτέ τόσο απομονωμένη διεθνώς, τόσο εύθραυστη εσωτερικά και τόσο αμφισβητούμενη κοινωνικά. Η ιστορία δείχνει ότι τα καθεστώτα ενίοτε καταρρέουν όχι όταν τα χτυπούν οι εχθροί τους, αλλά όταν σπάνε από μέσα. Ίσως, τελικά, η ανατροπή να μην είναι πλέον μια στρατηγική επιδίωξη των αντιπάλων της Τεχεράνης — αλλά η μόνη δυνατή κατάληξη ενός καθεστώτος που χάνει τη νομιμοποίησή του.