Ισραήλ – Ιράν: Αναζωπυρώνεται η κρίση στη Μέση Ανατολή

Οι αυξημένες ενδείξεις για επικείμενη ισραηλινή επίθεση στο Ιράν έχουν προκαλέσει έντονη ανησυχία στη Δύση, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποσύρουν διπλωμάτες από το Ιράκ και να εγκρίνουν την εθελοντική αποχώρηση οικογενειών Αμερικανών στρατιωτικών από τη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα με Αμερικανούς και Ευρωπαίους αξιωματούχους, το Ισραήλ φαίνεται να ετοιμάζεται για στρατιωτικό πλήγμα κατά του Ιράν, εξέλιξη που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω τη Μέση Ανατολή και να τορπιλίσει τις προσπάθειες της κυβέρνησης Τραμπ για διπλωματική συμφωνία με στόχο τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Παρότι δεν είναι σαφές το εύρος της σχεδιαζόμενης επίθεσης, οι εντάσεις έχουν ενταθεί μετά από μήνες πίεσης του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου προς τον πρόεδρο Τραμπ, ώστε να εκμεταλλευθεί την –κατά το Ισραήλ– αυξημένη ευαλωτότητα του Ιράν.

Ο κ. Τραμπ είχε απορρίψει προ μηνών αντίστοιχο ισραηλινό σχέδιο, επιθυμώντας να εξαντλήσει τις πιθανότητες διπλωματικής συμφωνίας. Μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα είχε προειδοποιήσει τον Νετανιάχου να μην προβεί σε επίθεση ενόσω οι ΗΠΑ συνομιλούν με την Τεχεράνη. Ωστόσο, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει εκφράσει τελευταία μειωμένη αισιοδοξία, μετά την απόρριψη πρότασης των ΗΠΑ από τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, η οποία προέβλεπε σταδιακή κατάργηση της δυνατότητας εμπλουτισμού ουρανίου εντός της χώρας. Η αποχώρηση αμερικανικού προσωπικού από το Ιράκ και η προειδοποίηση του Ηνωμένου Βασιλείου προς τα εμπορικά πλοία για αυξημένο κίνδυνο στη ναυσιπλοΐα ήρθαν λίγες ώρες αφότου ο Τραμπ δήλωσε σε podcast της New York Post ότι δεν είναι πλέον τόσο βέβαιος πως μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία με την Τεχεράνη.

Παράλληλα, η Ουάσιγκτον είχε προγραμματίσει νέο γύρο διαπραγματεύσεων με το Ιράν την Κυριακή στο Ομάν, παρά την επιδείνωση του κλίματος. Ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, εξακολουθούσε την Τετάρτη να σχεδιάζει να παραστεί στις συνομιλίες, παρότι ο Τραμπ χαρακτήρισε τη στάση της Τεχεράνης «απαράδεκτη». Ερωτηθείς για τις αποχωρήσεις αμερικανικού προσωπικού καθώς παρευρισκόταν στην Ουάσιγκτον για παράσταση των «Άθλιων», ο Τραμπ δήλωσε: «Θα πρέπει να το καταλάβετε μόνοι σας». Παράλληλα, ιρανικές στρατιωτικές και κυβερνητικές αρχές φέρονται να έχουν καταρτίσει σχέδιο άμεσης αντίδρασης σε ενδεχόμενη ισραηλινή επίθεση, σύμφωνα με Ιρανό αξιωματούχο. Το σχέδιο περιλαμβάνει μαζική εκτόξευση εκατοντάδων βαλλιστικών πυραύλων κατά του Ισραήλ. Τον Οκτώβριο του 2024, ανάλογη επίθεση προκάλεσε περιορισμένες ζημιές, χάρη και στην αμερικανική συνδρομή για την αναχαίτιση των πυραύλων.

Ο Ιρανός υπουργός Άμυνας, στρατηγός Αζίζ Νασιρζαντέχ, δήλωσε ότι αν αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις, οι ΗΠΑ θα υποστούν βαριές απώλειες: «Όλες οι στρατιωτικές τους βάσεις είναι εντός βεληνεκούς μας και θα τις πλήξουμε χωρίς ενδοιασμό, ακόμη και στις χώρες υποδοχής». Η Τεχεράνη αντέδρασε επίσης στις δηλώσεις του επικεφαλής της CENTCOM, στρατηγού Μάικλ Κουρίλλα, ο οποίος αποκάλυψε ότι παρουσίασε στον Τραμπ «ευρύ φάσμα επιλογών» για ενδεχόμενη επίθεση κατά του Ιράν. Η κατάθεσή του ενώπιον της Γερουσίας αναβλήθηκε χωρίς αιτιολόγηση. Παράλληλα, στη Βιέννη συνεδρίαζε το διοικητικό συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία κατέθεσαν ψήφισμα με το οποίο καταδικάζουν την ταχεία πρόοδο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και τις παραβιάσεις της συμφωνίας του 2015. Η ψήφιση του ψηφίσματος ενδέχεται να οδηγήσει στο λεγόμενο «snapback» —την αυτόματη επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ, που είχαν αρθεί στο πλαίσιο της συμφωνίας Ομπάμα. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία το 2018 από τον Τραμπ άνοιξε, κατά το Ιράν, τον δρόμο για την αποδέσμευσή του από τις δεσμεύσεις περιορισμού του πυρηνικού του προγράμματος.

Ο Ιρανός ΥΠΕΞ Αμπάς Αραγκτσί δήλωσε στο X ότι πιθανή καταδίκη από τον IAEA «θα οδηγήσει σε ΣΦΟΔΡΗ αντίδραση του Ιράν». Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν ανακοίνωσε πόσοι Αμερικανοί υπάλληλοι αποχωρούν από το Ιράκ, αλλά το Associated Press μετέδωσε ότι πρόκειται για αποχώρηση μη απαραίτητου προσωπικού από την πρεσβεία στη Βαγδάτη, καθώς και προσωπικού και οικογενειών από τις πρεσβείες σε Μπαχρέιν και Κουβέιτ. Οι οικογένειες που φεύγουν ανήκουν κυρίως σε στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού και του Σώματος Πεζοναυτών που υπηρετούν στην αμερικανική ναυτική βάση στο Μπαχρέιν. Το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα έχει προχωρήσει θεαματικά μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015. Αναλυτές αναφέρουν ότι η Τεχεράνη έχει πλέον τη δυνατότητα παραγωγής επαρκούς υλικού για δέκα πυρηνικές κεφαλές, αν το επιλέξει. Η κατασκευή ενός πλήρως λειτουργικού όπλου θα απαιτούσε επιπλέον μήνες, όμως για το Ισραήλ, η πρόοδος αυτή κρίνεται ήδη μη αποδεκτή.

Αρκετοί Ισραηλινοί αξιωματούχοι εκτιμούν πως έχουν μπροστά τους μια «χρυσή ευκαιρία» να αντιμετωπίσουν το ιρανικό ζήτημα. Η αποδυνάμωση των Χεζμπολάχ και Χαμάς –παραφυάδων του Ιράν– από τις πρόσφατες ισραηλινές επιθέσεις, αλλά και οι ζημιές στο ιρανικό σύστημα αεράμυνας, θεωρούνται ενισχυτικά στοιχεία για ένα πλήγμα. Ωστόσο, αναλυτές προειδοποιούν ότι το Ιράν ανασυντάσσει τις άμυνές του, καθιστώντας μια ισραηλινή επίθεση όλο και πιο επισφαλή. Επίσης, δεν είναι βέβαιο κατά πόσο το Ισραήλ μπορεί να επιφέρει καίριο πλήγμα στο πυρηνικό πρόγραμμα χωρίς την ενεργή στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ. Οι διεθνείς αγορές αντέδρασαν άμεσα: η τιμή του πετρελαίου στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 68 δολάρια ανά βαρέλι —το υψηλότερο επίπεδο από τον Απρίλιο. Τυχόν σύρραξη θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά την παγκόσμια προσφορά.

Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Carl Vinson, με περισσότερα από 60 αεροσκάφη –συμπεριλαμβανομένων stealth μαχητικών F-35– βρίσκεται στην Αραβική Θάλασσα. Ωστόσο, σύμφωνα με ανώτατο αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού, δεν υπάρχουν σχέδια μετακίνησης του πλοίου επί του παρόντος. Οι ΗΠΑ διατηρούν επίσης δεκάδες μαχητικά στην ευρύτερη περιοχή, τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί και στις περσινές επιθέσεις του Ιράν κατά του Ισραήλ. Η περιοχή βρίσκεται στο χείλος μιας ενδεχόμενης πολεμικής αναμέτρησης, με το διπλωματικό πεδίο να στενεύει επικίνδυνα και τις στρατιωτικές προετοιμασίες να εντείνονται ένθεν κακείθεν.