Ο άνθρωπος που ο Πούτιν δεν κατάφερε να σκοτώσει

Όταν η Ιντερπόλ αναζητούσε έναν ατιμασμένο χρηματοοικονομικό εκτελεστικό για εβδομάδες, ο Χρίστο Γκρόζεφ, ένας ερευνητής δημοσιογράφος, τον εντόπισε να κρύβεται στη Λευκορωσία. Ο Γκρόζεφ είχε εξελιχθεί σε ειδικό στην ανίχνευση σχεδόν αόρατων ψηφιακών ιχνών — δεδομένα κινητής τηλεφωνίας από τη μαύρη αγορά, αρχεία επιβατών, μεταναστευτικά στοιχεία — ώστε να αποκαλύπτει Ρώσους κατασκόπους και επιχειρησιακούς πράκτορες που ζούσαν υπό κάλυψη στη Δύση. Ανάμεσα στις πιο εμβληματικές αποκαλύψεις του ήταν η ταυτοποίηση των πρακτόρων των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών που βρίσκονταν πίσω από τη δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι το 2020. Αυτή η αποκάλυψη έθεσε τον Γκρόζεφ στο στόχαστρο του ίδιου του Βλαντίμιρ Πούτιν. Το Κρεμλίνο ήθελε να τον εξοντώσει — και για να το πετύχει, στρατολόγησε τον ίδιο τον άνθρωπο που ο Γκρόζεφ παρακολουθούσε: τον φυγά χρηματοδότη, ο οποίος είχε στρατολογηθεί από τη ρωσική αντικατασκοπεία.

Από εκείνο το σημείο, ο κυνηγός έγινε το θήραμα. Ο φυγάς άρχισε να καταδιώκει τον Γκρόζεφ, επιστρατεύοντας μια ομάδα για να τον παρακολουθεί. Σήμερα, τα μέλη αυτής της ομάδας βρίσκονται στη φυλακή. Ο φυγάς —ο Γιαν Μαρσάλεκ— ζει στη Μόσχα και επισκέπτεται συχνά τα γραφεία της FSB. Ο Γκρόζεφ, ζωντανός ακόμα, τον φαντάζεται να προσπαθεί να εξηγήσει στους προϊσταμένους του γιατί απέτυχε στην αποστολή του. Αυτό του προσφέρει κάποια παρηγοριά. Στις 12 Μαΐου, μετά από πολύμηνη δίκη, ο δικαστής του Ποινικού Δικαστηρίου του Λονδίνου καταδίκασε έξι Βούλγαρους υπηκόους σε ποινές φυλάκισης από πέντε έως σχεδόν έντεκα έτη για τη συμμετοχή τους στο σχέδιο δολοφονίας του Γκρόζεφ και άλλες επιχειρήσεις κατασκοπείας. Η ομάδα είχε δραστηριοποιηθεί στη Βρετανία για πάνω από δύο χρόνια, με τον επικεφαλής να διατηρεί δωμάτια γεμάτα πλαστά έγγραφα ταυτότητας και εξοπλισμό παρακολούθησης επιπέδου αστυνομίας.

Πέρα από την παρακολούθηση του Γκρόζεφ και του συνεργάτη του, Ρώσου δημοσιογράφου Ρομάν Ντομπροχότοφ, οι κατάσκοποι κατασκόπευαν στρατιωτική βάση των ΗΠΑ στη Γερμανία όπου εκπαιδεύονταν Ουκρανοί στρατιώτες, παρακολουθούσαν Ρώσο πρώην αξιωματικό που είχε αυτομολήσει, ενώ ετοίμαζαν και επιχείρηση «false flag» κατά του Καζακστάν, συμμάχου της Ρωσίας. Αν και η Βρετανία έχει υπάρξει σκηνικό για αρκετές υποθέσεις θανάτων που συνδέθηκαν με τη Ρωσία, αυτή είναι η πρώτη φορά που μια ομάδα Ρώσων πρακτόρων καταδικάζεται με ακράδαντα αποδεικτικά στοιχεία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μια νίκη μεν, αλλά μικρή μπροστά στο εύρος της απειλής. Οι Βούλγαροι φέρεται να αποτελούσαν μόνο ένα κομμάτι ενός πολυετούς, πολυεθνικού σχεδίου εξόντωσης του Γκρόζεφ — και αυτό, με τη σειρά του, ένα ελάχιστο τμήμα μιας ευρύτερης εκστρατείας του Κρεμλίνου για την εξουδετέρωση των αντιφρονούντων με απαγωγές, δηλητηριάσεις, εμπρησμούς και τρομοκρατικές επιθέσεις. Η επιμονή του Κρεμλίνου να σιγήσει μία μόνο φωνή δείχνει τι είναι πρόθυμο να κάνει ένα αυταρχικό καθεστώς. Και το γεγονός ότι ο Γκρόζεφ όχι μόνο επέζησε αλλά και ενίσχυσε την αποφασιστικότητά του να συνεχίσει την έρευνα, υπενθυμίζει ότι ακόμη και υπό θανάσιμη απειλή, η αλήθεια μπορεί να επιβιώσει. Όμως το κόστος στη ζωή του ίδιου και των γύρω του αποτελεί ισχυρή υπενθύμιση του πόσο ευάλωτη είναι η δημοκρατία απέναντι σε μια ατιμώρητη και δολοφονική εξουσία.

Πριν από μια δεκαετία, όπως και πολλοί άλλοι στον κόσμο, ο Χρίστο Γκρόζεφ συγκλονίστηκε όταν ένα επιβατικό αεροσκάφος της Malaysia Airlines καταρρίφθηκε πάνω από την ανατολική Ουκρανία, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 298 επιβαίνοντες. Ρωσία και Ουκρανία αντάλλασσαν κατηγορίες, το Κρεμλίνο εξαπέλυσε κύμα παραπληροφόρησης και η Δύση βρισκόταν σε σύγχυση. Εκείνη την εποχή, ο Γκρόζεφ ζούσε στη Βιέννη και διηύθυνε ραδιοφωνικούς σταθμούς. Όμως πάντα είχε μια ακόρεστη δίψα για πληροφόρηση. Τη δεκαετία του ’90, μετά την πτώση του κομμουνισμού στη Βουλγαρία, είχε εισβάλει σε πρεσβεία και διάβαζε επί δύο εβδομάδες απόρρητα έγγραφα με την ένδειξη «να καούν μετά την ανάγνωση». Τον σταμάτησε μόνο η αστυνομία.

Μετά την κατάρριψη του μαλαισιανού αεροπλάνου το 2014, ο Γκρόζεφ άρχισε να μελετά το Flightradar24, την παγκόσμια πλατφόρμα εντοπισμού πτήσεων. Αυτό το ενδιαφέρον τον οδήγησε σε μια νέα ζωή. Εντάχθηκε στο Bellingcat, μια καινοτόμα δημοσιογραφική ομάδα ανοιχτών πηγών. Χάρη στη γεωεντοπιστική ανάλυση και σε ένα πλήθος από βίντεο και φωτογραφίες, το Bellingcat κατάφερε να ταυτοποιήσει τον εκτοξευτή πυραύλων που κατέρριψε το αεροσκάφος, να εντοπίσει τη διαδρομή του από τη Ρωσία στην Ουκρανία και να αναγνωρίσει αξιωματούχους των ρωσικών υπηρεσιών που συμμετείχαν στην επιχείρηση. Η έρευνά τους επιβεβαιώθηκε αργότερα από τον ΟΗΕ και διεθνείς ανακριτές.

Ο Γκρόζεφ εμπλούτισε σταδιακά τις μεθόδους του, χρησιμοποιώντας ακόμη και μαύρες βάσεις δεδομένων με ρωσικά διαβατήρια και αρχεία κινητών. Με αυτά, εντόπισε τους πράκτορες της GRU που δηλητηρίασαν τον Σκριπάλ στην Αγγλία το 2018. Το 2019 ταυτοποίησε τον δολοφόνο Τσετσένου αντάρτη στο Βερολίνο. Και το 2020, όταν ο Ναβάλνι δηλητηριάστηκε, εντόπισε τους άνδρες που τον παρακολουθούσαν επί τρία χρόνια, συνδέοντάς τους με εργαστήριο χημικών όπλων της FSB. Πολλές από τις σημαντικότερες αποστολές του Γκρόζεφ περιλάμβαναν τον καλύτερό του φίλο, Καρλ φον Χάμπσμπουργκ, εγγονό του τελευταίου αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας. Μαζί απελευθέρωσαν το Τιμπουκτού από ισλαμιστές, ίδρυσαν ουκρανικό ραδιόφωνο και συνεργάστηκαν με κινηματογραφιστές όταν ο Γκρόζεφ ξεκίνησε να ερευνά τους δράστες της επίθεσης κατά του Ναβάλνι.

Στις 14 Δεκεμβρίου 2020, το Bellingcat δημοσίευσε τα ευρήματα του Γκρόζεφ για τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι. Την ίδια μέρα, ο Γιαν Μαρσάλεκ, πρώην COO της Wirecard και ήδη φυγάς καταζητούμενος, ενεργοποιήθηκε από τη ρωσική υπηρεσία πληροφοριών για να οργανώσει παρακολούθηση κατά του Γκρόζεφ. Ο Μαρσάλεκ ήταν ιδανικός: καταζητούμενος από τη Δύση, με ισχυρό κίνητρο να κερδίσει την εύνοια του Κρεμλίνου. Επιπλέον, Αυστριακός ο ίδιος, γνώριζε πολύ καλά τη Βιέννη, όπου διέμενε ο Γκρόζεφ. Το 2023, σε προβολή του ντοκιμαντέρ «Navalny» στη Νέα Υόρκη, ο Γκρόζεφ ενημερώθηκε επίσημα πως απειλείται η ζωή του. Η αστυνομία τον παρότρυνε να μη γυρίσει στη Βιέννη.

Ο ίδιος μετακόμισε προσωρινά σε σπίτι φίλου στο Μανχάταν — η ζωή του σε εξορία μόλις ξεκινούσε. Λίγες εβδομάδες μετά, σε φιλανθρωπικό δείπνο του ιδρύματος των Τζορτζ και Αμάλ Κλούνεϊ, ο Γκρόζεφ έμαθε ότι ο πατέρας του στη Βιέννη δεν απαντούσε στα τηλεφωνήματα της αδερφής του. Ο Κλούνεϊ τον πλησίασε και του είπε: «Μην πας πίσω. Είναι παγίδα». Η αστυνομία εντόπισε τελικά τον πατέρα του νεκρό στο σπίτι. Δύο μέρες αργότερα, συνελήφθησαν πέντε Βούλγαροι πράκτορες στη Βρετανία, με κατηγορίες για παρακολούθηση του Γκρόζεφ και του Ντομπροχότοφ. Παρά τις προειδοποιήσεις, ο Γκρόζεφ γύρισε μυστικά στη Βιέννη. Η αυστριακή αστυνομία δεν κατέληξε ότι ο θάνατος του πατέρα του οφειλόταν σε εγκληματική ενέργεια — η οικογένεια δεν έλαβε καν πρόσβαση στη σορό.

Η παγίδα των Βούλγαρων κατασκόπων και ο πόλεμος σκιών

Όταν ο Ντομπροχότοφ, παλιός συνεργάτης και σύντροφος στις έρευνες του Γκρόζεφ, διέφυγε το 2021 από τη Ρωσία, το έκανε με τα πόδια, διασχίζοντας το δάσος προς την Ουκρανία, μεταφέροντας μόνο ένα σακίδιο με λίγα ρούχα, ένα ακαδημαϊκό βιβλίο και ένα μπουκάλι κονιάκ Hennessy. Η οικογένειά του τον ακολούθησε αργότερα και εγκαταστάθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Λίγο αργότερα, μια νεαρή γυναίκα μελαχρινή, η Βάνια Γκάμπεροβα, τον πρόσθεσε στο Facebook. Ο Γκρόζεφ παρατήρησε ότι η ίδια γυναίκα του έστειλε επίσης αίτημα φιλίας. Την αποδέχθηκε, καθώς φαινόταν να έχει κοινές επαφές. Δεν υποψιαζόταν ότι επρόκειτο για δόλωμα. Ο Ορλίν Ρούσεφ, επικεφαλής της βουλγαρικής κατασκοπευτικής ομάδας, μαζί με τον Μαρσάλεκ, σχεδίαζαν να χρησιμοποιήσουν τη Γκάμπεροβα ως «μέλι-παγίδα» για να παγιδεύσουν τον Γκρόζεφ, ακόμη και με βίντεο εκβιασμού. Ο Μαρσάλεκ πρότεινε προσοχή: «Ελπίζω να μην ερωτευτεί μαζί του. Μου έχει ξανασυμβεί». Σύμφωνα με τις έρευνες του Γκρόζεφ, ο ίδιος ο Μαρσάλεκ είχε στρατολογηθεί από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες με παρόμοια παγίδα.

Ο ίδιος ο Γκρόζεφ δεν φάνηκε να υποψιαστεί τίποτα — δεν έδωσε σημασία. Ο γιος του, φοιτητής Ιατρικής, τον περιγράφει ως «παιδί με ΔΕΠΥ, ίσως και στο φάσμα του αυτισμού». Έχει έφεση στο να βλέπει μοτίβα εκεί που οι άλλοι δεν βλέπουν τίποτα: σε τεράστιους πίνακες Excel μπορεί να εντοπίσει συνδέσεις με μια ματιά. Όμως, είναι συχνά αδιάφορος προς τα συναισθήματα — ακόμη και της ίδιας του της συζύγου. Η Στέφκα Γκρόζεβα, λογίστρια και σύζυγός του επί δεκαετίες, είναι ο σταθερός πόλος στη ζωή του. Όταν στο ντοκιμαντέρ «Navalny» ο Γκρόζεφ ομολογεί πως ξόδεψε πάνω από 150.000 δολάρια σε παράνομες βάσεις δεδομένων και λέει «αν το μάθει η γυναίκα μου, δεν θα είμαστε πια μαζί», δεν σκέφτηκε ότι η ίδια θα το δει. Στην πρεμιέρα στην Κοπεγχάγη, εκείνη έφυγε μόνη με ταξί. Ο Γκρόζεφ κατάλαβε μόνο έναν χρόνο αργότερα γιατί δεν του μιλούσε — η ατάκα τον έκανε να μοιάζει αφελής και εκείνη, άθελά της, αντικείμενο χλευασμού. Από τότε προσπαθεί να διορθώσει δημόσια αυτή την εντύπωση.

Το καλοκαίρι του 2023, ο Γκρόζεφ σημείωσε σημαντική πρόοδο. Ερευνώντας έναν Ρώσο πράκτορα ονόματι Στανισλάβ Πετλίνσκι, ανακάλυψε ότι κάποιο πρόσωπο χρησιμοποιούσε ρωσικό αριθμό κινητού για να κλείνει ιατρικά ραντεβού στη Μόσχα για κάποιον Αλεξάντερ Σμιτ — ένα όνομα με γερμανική χροιά και ημερομηνία γέννησης που ταίριαζε με εκείνη του Μαρσάλεκ. Η λεπτομέρεια ήταν κρίσιμη: η FSB αλλάζει τις ημερομηνίες γέννησης των καλυμμένων πρακτόρων ώστε να παραμένουν στο ίδιο ζώδιο με την πραγματική τους. Με τη βοήθεια του γιου του, ο Γκρόζεφ διασταύρωσε ιατρικά αρχεία, ταξιδιωτικά έγγραφα και επιβεβαίωσε ότι ο «Σμιτ» με γαλλικό διαβατήριο είχε επισκεφθεί τη Λιβύη — όπου ο Μαρσάλεκ είχε επενδύσει σε εργοστάσιο τσιμέντου. Ήταν ο ίδιος. Το είχε καταφέρει σαν παιδικός ήρωας-ντετέκτιβ, με καθαρή λογική.

Από τον χειμώνα του 2022, ο Γκρόζεφ συνέβαλε παρασκηνιακά σε μία από τις μεγαλύτερες ανταλλαγές κρατουμένων Ανατολής–Δύσης από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ο προσωπικός του στόχος ήταν η απελευθέρωση του Ναβάλνι. Είχε φτάσει στο σημείο να πιστεύει τον Πετλίνσκι, ο οποίος υποσχόταν να βοηθήσει. Ήταν ψέμα. Τον Φεβρουάριο του 2024, ο Ναβάλνι πέθανε σε ρωσική φυλακή. Ο Γκρόζεφ, καταρρακωμένος, συναντήθηκε λίγες μέρες μετά με τη δημοσιογράφο του αφιερώματος σε ένα ψυχρό εμπορικό κέντρο της Νέας Υόρκης. «Αν αυτό είναι το ξεκίνημα ενός νέου κύματος βίας, τότε μιλάμε για κάτι πραγματικά τρομακτικό», είπε. «Γιατί θα πλήξει ανθρώπους σαν εμάς».

Ο δικαστικός θρίαμβος

Λίγες ημέρες μετά την κηδεία του πατέρα του, η αστυνομία του Λονδίνου συνέλαβε πέντε Βούλγαρους υπηκόους με κατηγορίες για κατασκοπεία. Είχαν κατασκοπεύσει τον Γκρόζεφ και τον Ντομπροχότοφ, παρακολουθώντας τις κινήσεις τους και προσπαθώντας να αποκτήσουν πρόσβαση στις ιδιωτικές τους στιγμές. Παρά τις προειδοποιήσεις των Αρχών και τις συμβουλές ακόμα και του Τζορτζ Κλούνεϊ, ο Γκρόζεφ γύρισε μυστικά στη Βιέννη, φτάνοντας με εμπορική πτήση σε γειτονική χώρα για να μη διακρίνεται. Οι αυστριακές αρχές δεν κατέληξαν ποτέ σε επίσημη αναγνώριση εγκληματικής ενέργειας στον θάνατο του πατέρα του, ούτε η οικογένεια είδε ποτέ τη σορό του. Η σκιά της αμφιβολίας πλανάται ακόμα. Καθώς η υπόθεση ερευνιόταν, νέα στοιχεία έβγαιναν στο φως. Ο Γκρόζεφ και η κόρη του θυμήθηκαν ότι γύρω από την περίοδο της διάρρηξης στο διαμέρισμα τους, ένας άνδρας τους φωτογράφιζε σε ένα ινδικό εστιατόριο. Τον αναγνώρισαν σε φωτογραφίες από το Facebook και η αστυνομία επιβεβαίωσε ότι ήταν στην πόλη εκείνη τη μέρα. Ήταν ο έκτος κατάσκοπος.

Η δίκη άρχισε στο Old Bailey του Λονδίνου, στο ιστορικό Κεντρικό Ποινικό Δικαστήριο. Η σοβαρότητα της υπόθεσης δεν αναιρούσε την φαιδρότητα ορισμένων λεπτομερειών: οι αρχηγοί του κυκλώματος είχαν ψευδώνυμα «Ζαν Κλοντ Βαν Νταμ» και «Τζάκι Τσαν», ενώ είχαν κρύψει κάμερα μέσα σε ένα παιχνίδι–ήρωα από τα Minions. Ο υπαρχηγός της ομάδας είχε μπλέξει τόσο τη σύντροφό του όσο και την ερωμένη του στην επιχείρηση, λέγοντας και στις δύο ότι έχει καρκίνο και στέλνοντάς τους φωτογραφία με χαρτί υγείας τυλιγμένο στο κεφάλι, παριστάνοντας πως είχε κάνει εγχείρηση. Την πίστεψαν. Οι τρεις από τους έξι ομολόγησαν την ενοχή τους. Οι άλλοι τρεις — δύο γυναίκες και ο άνδρας που αναγνώρισε η κόρη του Γκρόζεφ — οδηγήθηκαν σε δίκη. Η Γκάμπεροβα, νεότερη των κατηγορούμενων, συνελήφθη στο κρεβάτι μαζί με τον υπαρχηγό. Όταν του φώναξε «τι έκανες;», ο συνήγορός της το χρησιμοποίησε για να δείξει πως δεν ήξερε τι ακριβώς είχε αναλάβει. Η ίδια είπε ότι πίστευε πως ο Γκρόζεφ ήταν «κακός δημοσιογράφος».

Για τον Γκρόζεφ και τον Ντομπροχότοφ, η δίκη είχε σχεδόν σουρεαλιστική χροιά. Κάποτε οι πράκτορες είχαν καταφέρει να κλείσουν εισιτήριο αεροπλάνου δίπλα στον Ντομπροχότοφ και να καταγράψουν τον κωδικό του κινητού του. Στην ίδια γειτονιά της Βιέννης, η ομάδα κατασκόπων είχε νοικιάσει διαμέρισμα ακριβώς απέναντι από το σπίτι του Γκρόζεφ, κοντά σε μια καφετέρια στην οποία εκείνος ήταν ο μοναδικός πελάτης. Μετά τη σύλληψη του κυκλώματος, το καφέ έκλεισε. Η αίσθηση ότι η ζωή σου έχει διαλυθεί από άτομα που αυτοαποκαλούνται Βαν Νταμ και Τζάκι Τσαν και πιστεύουν πως το χαρτί υγείας είναι ένδειξη χειρουργείου, προκαλεί αγανάκτηση. Η δίκη έμοιαζε με θεατρικό. Μα η απειλή ήταν πραγματική: ο Πούτιν ήθελε αυτούς τους δύο δημοσιογράφους νεκρούς.

Τον Μάρτιο, το σώμα ενόρκων καταδίκασε και τους τρεις εναπομείναντες κατηγορούμενους για κατασκοπεία. Ο Γκρόζεφ υπέβαλε ένα σύντομο υπόμνημα θυμάτων, απαριθμώντας απλώς τις συνέπειες: απομόνωση από την οικογένεια, αϋπνία, φόβος, διπλό κόστος διαβίωσης. Παρακολούθησε την ανακοίνωση των ποινών από γραφείο Εισαγγελίας ευρωπαϊκής πρωτεύουσας, περιβαλλόμενος από αστυνομικούς. Είπε: «Η ετυμηγορία ήταν ξεκάθαρη. Ο δικαστής δεν πίστεψε τα ψέματά τους». Οι ποινές κυμαίνονταν από 5 έως 11 έτη. Με βάση τη βρετανική νομοθεσία, οι κατάδικοι θα εκτίσουν πιθανότατα τα μισά. Τα ΜΜΕ του Ηνωμένου Βασιλείου μίλησαν για δικαστικό ορόσημο — την πιο σημαντική υπόθεση κατασκοπείας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Στη Μόσχα, ωστόσο, η υπόθεση θεωρήθηκε ατυχές φιάσκο. Οι Βούλγαροι χαρακτηρίστηκαν «dropy» — αναλώσιμοι. Όμως το Κρεμλίνο είχε ήδη κερδίσει κάτι: ένα αρχείο με καταγραφές των κινήσεων του Γκρόζεφ και του Ντομπροχότοφ. «Θα υπάρξουν νέες απόπειρες», προειδοποιεί ο Γκρόζεφ. «Άλλες ομάδες θα θέλουν να αποδείξουν πως τα καταφέρνουν καλύτερα. Έτσι λειτουργούν».

Fabulous long story by Masha Gessen about the amazing investigative journalist and actual hero Cristo Grosev. (Who by the way is also a totally charming guy.) Gift link: https://t.co/diGJmwUGfS pic.twitter.com/4N44ners1R

— Kurt Andersen (@KBAndersen) June 2, 2025

Ο άνθρωπος που έμεινε όρθιος

Λίγες ημέρες πριν φύγει για το Λονδίνο, για την ανακοίνωση των ποινών, ο Γκρόζεφ ήπιε καφέ με την αρθρογράφο του άρθρου. Ήταν ανήσυχος. Δεν του είχε επιτραπεί πρόσβαση σε όλα τα στοιχεία της υπόθεσης από τη Μητροπολιτική Αστυνομία. Πίστευε ότι αν τα έβλεπε, θα αποκάλυπτε κρίσιμες λεπτομέρειες που ίσως οδηγούσαν σε νέες αποκαλύψεις — ή στην πρόληψη μελλοντικής επίθεσης. Η υπόθεση αυτή δεν ήταν απλώς άλλη μία για τον Γκρόζεφ. Ήταν η ίδια του η ζωή. Ο ίδιος γνωρίζει ότι αυτός — και ίσως ακόμη περισσότερο ο Ντομπροχότοφ, λόγω της ρωσικής του υπηκοότητας — κινδυνεύουν πλέον σε όλη την Ευρώπη. Κάποτε οι ΗΠΑ θεωρούνταν καταφύγιο. Όμως ακόμη και υπό τη διοίκηση Μπάιντεν, ρώσοι αντιφρονούντες έχουν κρατηθεί σε κέντρα κράτησης μεταναστών. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει ήδη απειλήσει να απελάσει τουλάχιστον μία αντιφρονούσα, η οποία πιθανότατα θα φυλακιζόταν ή και θα εξαφανιζόταν στη Ρωσία. Η ειδική μονάδα του FBI για την προστασία ξένων αντιφρονούντων έχει πλέον διαλυθεί. Τι θα συνέβαινε αν ο Τραμπ αποφάσιζε να προσφέρει μια «καλή χειρονομία» στον Πούτιν;

«Θυμήσου, κι εσύ θα μπορούσες να είσαι “δώρο” προς τη Ρωσία», του λέει η δημοσιογράφος. Ο Γκρόζεφ χαμογελά: «Εγώ είμαι ακόμη πιο “πολύτιμο δώρο”». Αλλά πού μπορεί να πάει; «Αυτό που με ταράζει είναι ότι δεν ξέρω πού είναι πια το σπίτι μου», παραδέχεται. Η κόρη του τελειώνει το σχολείο και ο γιος του τη ιατρική. Για καιρό θεωρούσαν δεδομένο ότι θα μπορούσαν να μετακομίσουν μαζί του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό πλέον φαντάζει αβέβαιο. Όπως και τόσα άλλα. «Η σύζυγός σου είναι ακόμη η σύζυγός σου;» τον ρωτούν. «Νομίζω πως ναι», απαντά. «Δεν βλεπόμαστε, αλλά είμαστε φιλικοί».

Με κάθε κριτήριο, ο Γκρόζεφ κέρδισε αυτή τη μάχη. Είναι ζωντανός. Ο Μαρκσάλεκ, ο καταζητούμενος οικονομικός εγκληματίας που στρατολογήθηκε από τη Μόσχα, είναι καθηλωμένος στη Ρωσία. Οι Βούλγαροι κατάσκοποι βρίσκονται στη φυλακή. Μα το τίμημα είναι βαρύ. Έχει χάσει την οικογενειακή του ζωή, την αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας, το παρελθόν του. Δεν έχει πλέον πατρική εστία, οι γονείς του έχουν πεθάνει, η σύζυγός του απομακρύνθηκε, οι ιστορικές του περιπέτειες με τον Καρλ φον Χάμπσμπουργκ έχουν σταματήσει. Ένα μαύρο σακίδιο και το λάπτοπ του είναι τα μόνα που κουβαλά. Αναγκασμένος να συμβιβαστεί με τη ζωή του εξόριστου, αρχίζει σιγά σιγά να συνηθίζει τη Νέα Υόρκη. Ξαναβρίσκει ρυθμό εργασίας, ξυρίζεται ξανά τακτικά. Στο μεταξύ, ο Μαρκσάλεκ, άλλοτε κοσμικός τεχνοκράτης, καταφεύγει σε μέτριους τουριστικούς προορισμούς στον ρωσικό Καύκασο. Ο Γκρόζεφ τον εντοπίζει. «Και εμείς εδώ;», λέει στη δημοσιογράφο, σε μια ανοιξιάτικη μέρα που η Νέα Υόρκη μοιάζει σκηνικό ρομαντικής ταινίας. «Μικρές στιγμές εκδίκησης».

Μα η αλήθεια είναι άλλη: η νίκη του δεν είναι θρίαμβος, είναι αναβολή. Η επιβίωσή του είναι πρόσκαιρη. Το Κρεμλίνο δεν ξεχνά και δεν συγχωρεί. Θα υπάρξουν επόμενες φορές. Όσο υπάρχουν φωνές σαν του Γκρόζεφ, που ερευνούν, αποκαλύπτουν, δεν σιωπούν, η ρωσική μηχανή καταστολής θα τις κυνηγά. Και όμως — ο Γκρόζεφ συνεχίζει.

.@mashagessen offers a snapshot of the master of OSINT, @christogrozev, in this disturbing piece.https://t.co/6tfx7gWeXk

— ingo gunther – ingogun.bsky.social (@ingogun) June 3, 2025

New York Times