Μια φωτογραφία, η Γάζα και ο κίνδυνος της προπαγάνδας

Μια εικόνα συγκλονιστική, επτά παιδιά παρατεταγμένα σε έναν καναπέ, κρατώντας χυμούς στα χέρια, έγινε τις τελευταίες ημέρες σύμβολο μιας νέας σφαγής στη Λωρίδα της Γάζας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα που κυκλοφόρησαν σε διεθνή και ισραηλινά μέσα, εννέα παιδιά της οικογένειας Αμπού Ντάκα φέρεται να σκοτώθηκαν από αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ στην πόλη Χαν Γιουνίς, την ώρα που η μητέρα τους –γιατρός στο νοσοκομείο Νάσερ– φρόντιζε τραυματίες και παρέλαβε τα άψυχα σώματα των παιδιών της.

Όμως, μια έρευνα της ιστοσελίδας i24NEWS αποκάλυψε ότι η επίμαχη φωτογραφία είχε ήδη δημοσιευθεί μήνες νωρίτερα, σε άλλο περιστατικό που αποδιδόταν επίσης στον ισραηλινό στρατό. Η επαναχρησιμοποίησή της σε διαφορετικά συμφραζόμενα εγείρει σοβαρές υποψίες σχετικά με την αξιοπιστία των πληροφοριών που τη συνοδεύουν. Η αμφισβήτηση δεν σημαίνει ότι η φρίκη στη Γάζα είναι κατασκευασμένη – τα εγκλήματα και η ανθρώπινη τραγωδία είναι πραγματικά και συνεχώς επιβεβαιώνονται από πλήθος ανεξάρτητων πηγών. Όμως, ακριβώς γι’ αυτό, οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν πρόκειται για τη διάδοση υλικού που μπορεί να ενταχθεί σε καλά οργανωμένους μηχανισμούς προπαγάνδας.

Πέραν της εικόνας, οι εκδοχές του ίδιου περιστατικού παρουσιάζουν και άλλες αντιφάσεις: σε ορισμένα ρεπορτάζ γίνεται λόγος για οκτώ, άλλα για εννέα ή δέκα νεκρά παιδιά, ενώ η τύχη του πατέρα παραμένει ασαφής – άλλοι τον θέλουν νεκρό, άλλοι τραυματία και άλλοι απλώς απών. Όλα αυτά κατατείνουν στο συμπέρασμα πως η πληροφορία, ακόμη και στην πιο τραγική μορφή της, γίνεται αντικείμενο χειραγώγησης.

Ανθρωπιστική τραγωδία

Ενώ η αυθεντικότητα συγκεκριμένων εικόνων τίθεται υπό αμφισβήτηση, η κρίση στη Γάζα παραμένει βαθύτατα υπαρκτή. Τις τελευταίες ημέρες, χιλιάδες Ισραηλινοί πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους του Τελ Αβίβ για να απαιτήσουν τον τερματισμό του πολέμου και την επιστροφή των ομήρων που εξακολουθούν να κρατούνται από τη Χαμάς. Μητέρες που έχασαν παιδιά, σύζυγοι που περιμένουν να θάψουν αγαπημένους τους, άνθρωποι που ζουν ανάμεσα στην απόγνωση και στην ελπίδα. Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η κατάσταση στη Γάζα έχει φτάσει σε επίπεδα απόλυτης ανθρωπιστικής καταστροφής. Δεκάδες βρέφη έχουν ήδη πεθάνει από ασιτία, περισσότεροι από 53.000 άνθρωποι –το 4% του πληθυσμού της Γάζας– έχουν σκοτωθεί από τον Οκτώβριο, ενώ ο αποκλεισμός συνεχίζεται με σχεδόν μηδενική πρόσβαση σε νερό, τρόφιμα ή φάρμακα.

Σε διεθνές επίπεδο, η πίεση προς το Ισραήλ αυξάνεται. Χώρες που έως πρότινος αποτελούσαν αναντίρρητους συμμάχους, όπως ο Καναδάς, η Γαλλία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, εκφράζουν πλέον εντονότερες επιφυλάξεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση –αν και αργά και όχι ομοφώνως– εξετάζει ακόμα και την επανεξέταση της Συμφωνίας Σύνδεσης με το Ισραήλ. Παρόλα αυτά, όπως σημειώνει ο ειδικός στο ευρωπαϊκό δίκαιο Άρι Ράιχ, κάθε τέτοια εξωτερική πίεση ενδέχεται να ενισχύει την εσωτερική στήριξη προς την κυβέρνηση Νετανιάχου. Από την άλλη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και δεν εγκαταλείπουν πλήρως τη στρατηγική τους συμμαχία με το Ισραήλ, εμφανίζονται πιο επιφυλακτικές: προχωρούν σε παράλληλες διαπραγματεύσεις με τη Χαμάς, διαφοροποιούνται σε περιφερειακά ζητήματα, και εκπέμπουν σήματα ενόχλησης.

Στην Ελλάδα, η αντιπολίτευση υψώνει πλέον συντεταγμένη φωνή. Τέσσερις κοινοβουλευτικές ομάδες (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, Πλεύση Ελευθερίας, Νέα Αριστερά) ζητούν από την κυβέρνηση Μητσοτάκη σαφή καταδίκη των εγκλημάτων, αναστολή στρατιωτικής συνεργασίας με το Ισραήλ και αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα του 1967. Εγείρουν επίσης το ηθικό ζήτημα: η σιωπή, λένε, είναι συνενοχή.

Το ΠΑΣΟΚ επέλεξε να μην συνυπογράψει το κοινό αυτό κείμενο, επιλογή που προκάλεσε αντιδράσεις ακόμη και στο εσωτερικό του. Ο Θόδωρος Μαργαρίτης, μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου, δήλωσε ότι δεν υπάρχουν πειστικές δικαιολογίες για τη στάση αυτή. Η Γάζα καίγεται. Ο κόσμος διχάζεται. Και εν μέσω αυτής της τραγωδίας, η αξιοπιστία της πληροφορίας γίνεται όπλο – άλλοτε για την αλήθεια και άλλοτε για την εξαπάτηση. Το χρέος μας ως πολίτες είναι διπλό: να μην αποστρέφουμε το βλέμμα από τον πόνο και τα εγκλήματα, αλλά και να μη χαρίζουμε την ευαισθησία μας σε όποιον επιχειρεί να την εργαλειοποιήσει. Διότι στην εποχή των εικόνων, η ευθύνη δεν είναι μόνο να βλέπουμε. Είναι να κατανοούμε.